Question 1:
निर्देश : निम्नलिखितं गद्यांश पठित्वा प्रश्नानां यथोचितं विकल्पं चित्वा उत्तराणि देयानि ।
तदत्रास्ति विष्णुशर्मा नाम ब्राह्मणः सकलशास्त्रपारङ्गमश्छात्रसंसदिलब्धकीर्तिः तस्मै समर्पयतु एतान् । स नूनं द्राक् प्रबुद्धान् करिष्यति" इति । स राजा तदाकर्ण्य विष्णुशर्माणमाहूय प्रोवाच - "भो भगवान्। मदनुग्रहार्थमेतान् अर्थशास्त्रं प्रति द्राग्यथा अनन्यसदृशान् विदधासि तथा कुरु । तदा अहं त्वां शासनशतेन योजयिष्यामि " । अथ विष्णुशर्मा तं राजानमूचे - "देव ! श्रूयतां मे तथ्यवचनम्। नाहं विद्याविक्रयं शासनशतेनापि करोमि । पुनरेतांस्तव पुत्रान् मासषट्केन यदि नीतिशास्त्रज्ञान् न करोमि ततः स्वनामत्यागं करोमि । किं बहुना, श्रूयतां ममैष सिंहनादः नाहमर्थनिप्सुर्ब्रवीमि । ममाशीतिवर्षस्य व्यावृत्तसवेंन्द्रियार्थस्य न किञ्चदर्थेन प्रयोजनं किन्तु त्वत्प्रार्थनासिद्धयर्थं सरस्वतीविनोदं करिष्यामि । तल्लिख्यतामद्यतनो दिवसः यदि अहं षण्मासाभ्यन्तरे तव पुत्रान् नयशास्त्रं प्रति अनन्यसदृशान् न करिष्यामि ततो नार्हति देवो देवमार्गं सन्दर्शयितुम्" । अथासौ राजा तां ब्राह्मणस्यासंभव्यां प्रतिज्ञां श्रुत्वा ससचिवः प्रहष्टो विस्मयान्वितः तस्मै सादरं तान् कुमारान् समर्प्य परां निर्वृतिमाजगाम । विष्णुशर्मणापि तानादाय तदर्थं मित्रभेद- मित्रप्राप्ति - काकोलुकीय - लब्धप्रणाश-
अपरीक्षितकारकाणि चेति पञ्च तन्त्राणि रचयित्वा पाठितास्ते राजपुत्राः । तेऽपि तानि अधीत्य मासषट्केन यथोक्ताः संवृत्ताः । ततः प्रभृति एतत्पञ्चतन्त्रकं नाम नीतिशास्त्रं बालावबोधनार्थं भूतले प्रवृत्तम्।
'श्रुत्वा' इत्यस्यार्थे गद्यांशे कः शब्द प्रयुक्तः ?
Question 2:
निर्देश : निम्नलिखितं गद्यांश पठित्वा प्रश्नानां यथोचितं विकल्पं चित्वा उत्तराणि देयानि ।
तदत्रास्ति विष्णुशर्मा नाम ब्राह्मणः सकलशास्त्रपारङ्गमश्छात्रसंसदिलब्धकीर्तिः तस्मै समर्पयतु एतान् । स नूनं द्राक् प्रबुद्धान् करिष्यति" इति । स राजा तदाकर्ण्य विष्णुशर्माणमाहूय प्रोवाच - "भो भगवान्। मदनुग्रहार्थमेतान् अर्थशास्त्रं प्रति द्राग्यथा अनन्यसदृशान् विदधासि तथा कुरु । तदा अहं त्वां शासनशतेन योजयिष्यामि " । अथ विष्णुशर्मा तं राजानमूचे - "देव ! श्रूयतां मे तथ्यवचनम्। नाहं विद्याविक्रयं शासनशतेनापि करोमि । पुनरेतांस्तव पुत्रान् मासषट्केन यदि नीतिशास्त्रज्ञान् न करोमि ततः स्वनामत्यागं करोमि । किं बहुना, श्रूयतां ममैष सिंहनादः नाहमर्थनिप्सुर्ब्रवीमि । ममाशीतिवर्षस्य व्यावृत्तसवेंन्द्रियार्थस्य न किञ्चदर्थेन प्रयोजनं किन्तु त्वत्प्रार्थनासिद्धयर्थं सरस्वतीविनोदं करिष्यामि । तल्लिख्यतामद्यतनो दिवसः यदि अहं षण्मासाभ्यन्तरे तव पुत्रान् नयशास्त्रं प्रति अनन्यसदृशान् न करिष्यामि ततो नार्हति देवो देवमार्गं सन्दर्शयितुम्" । अथासौ राजा तां ब्राह्मणस्यासंभव्यां प्रतिज्ञां श्रुत्वा ससचिवः प्रहष्टो विस्मयान्वितः तस्मै सादरं तान् कुमारान् समर्प्य परां निर्वृतिमाजगाम । विष्णुशर्मणापि तानादाय तदर्थं मित्रभेद- मित्रप्राप्ति - काकोलुकीय - लब्धप्रणाश-
अपरीक्षितकारकाणि चेति पञ्च तन्त्राणि रचयित्वा पाठितास्ते राजपुत्राः । तेऽपि तानि अधीत्य मासषट्केन यथोक्ताः संवृत्ताः । ततः प्रभृति एतत्पञ्चतन्त्रकं नाम नीतिशास्त्रं बालावबोधनार्थं भूतले प्रवृत्तम्।
'संसदि' इत्यस्मिन् शब्दे का विभक्तिः ?
Question 3:
अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रश्नानां विकल्पात्मकोत्तरेभ्यः उचिततमम् उत्तरं चित्वा लिखत-
एकः धार्मिकः सत्सङ्गानुरागी राजा आसीत् । सः दूर- दूरात् सांधून् महात्मनः आहूय तेभ्यः ज्ञानोपदेशं शृणोति तानि धनादि-प्रदानेन सम्मानयति स्म ।
एकदा एकः महात्मा ततः दान दक्षिणाम् आदाय परावर्तमानः कैश्चित् दस्युभिः दृष्टिः । ते दस्यवः तस्य साधोः हस्तौ कर्तयित्वा दान-दक्षिणाम् अच्छिद्य च पलायितवन्तः।
कतिपय मासान्तरं सः एव महात्मा राज्ञा पुनरपि भगवच्चर्चायै आहूतः । अस्मिन् वारे दस्तवः अति साधु- वेषं धृत्वा तस्मिन् राजकीये सत्सङ्गे समुपस्थिताः । तान् दृष्ट्वा कृत्त - हस्तः महात्मा राजानं कथितवान् "महाराज! इमे साधवः मम ज्ञानिनः सुहृदः सन्ति । इमे अवश्यं सम्माननीयाः । " राजा तान् अपूजयतु, एकां बृहत धन-पेटिकां च तेषाम् आवासे प्रापयितुं स्वकीयम् एकं कर्मचारिणं प्रेषितवान् ।
मार्गे कर्मचारी तान् साधून् अपृच्छत् - "कथ्यताम् महात्मा कथं जनाति? कथम् असौ भवद्भ्यः इदं धनम् अदापयत् ?'' साधवः उदतरन् -" सः मृत्युमुखे आसीत्। वयम् एव तं मृत्योः अमोचयाम । हस्तौ एक तस्य कर्त्तितौ अभवताम् । अतः एव उपकारकान् अस्मान् सः महाराजेन सममानयत्। "
पृथ्वी माता तेषाम् इमां निराधार वार्त्ता न असहत । सा व्यदीर्यत । तत्र एवं ते व्यलीयन्त । विस्मितः कर्मचारी राजानम् उपगत्य सर्वां घटनाम् अश्रावयत् । कृत्त- हस्तः महात्मा अपि तदा तत्र एव आसीत् । सः अपि तैः साधुभिः सह दुर्घटितां घटनाम् आकर्ण्य अतीव दुःखितः अभवत्, उच्चैः उच्चैः रोदितुं प्रावर्त्तत च ।
किन्तु आश्चर्यं ! महत् आश्चर्यम् !! तदा एवं सः महात्मा पुनः उत्पन्न - हस्तः अजायत । राजा तद् एतद् दृष्ट्वा रहस्यम् एतस्य कथयितुं महात्मानं प्रार्थितवान् । महात्मा अकथयत्- "राजन् ! सत्यम् एव ते साधवः मम सुहृदः सन्ति । भवद्भ्यः धन-ग्रहीतारौ हस्तौ छित्वा ते माम् उपकृतवन्तः एव । किन्तु भगवत्कृपया तो पुनर् अपिंत उत्पन्नौ । भम एव कारणने ते पृथिव्यां व्यलीयन्त । मम एव कारणेन तेषां सुहृदां वियोगेन अहम् इदानीं भृशं दुःखी सञ्चातः विलयामि च " इति ।
सत्सङ्गानुसारी राजा किं करोति स्म ?
Question 4:
अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रश्नानां विकल्पात्मकोत्तरेभ्यः उचिततमम् उत्तरं चित्वा लिखत-
एकः धार्मिकः सत्सङ्गानुरागी राजा आसीत् । सः दूर- दूरात् सांधून् महात्मनः आहूय तेभ्यः ज्ञानोपदेशं शृणोति तानि धनादि-प्रदानेन सम्मानयति स्म ।
एकदा एकः महात्मा ततः दान दक्षिणाम् आदाय परावर्तमानः कैश्चित् दस्युभिः दृष्टिः । ते दस्यवः तस्य साधोः हस्तौ कर्तयित्वा दान-दक्षिणाम् अच्छिद्य च पलायितवन्तः।
कतिपय मासान्तरं सः एव महात्मा राज्ञा पुनरपि भगवच्चर्चायै आहूतः । अस्मिन् वारे दस्तवः अति साधु- वेषं धृत्वा तस्मिन् राजकीये सत्सङ्गे समुपस्थिताः । तान् दृष्ट्वा कृत्त - हस्तः महात्मा राजानं कथितवान् "महाराज! इमे साधवः मम ज्ञानिनः सुहृदः सन्ति । इमे अवश्यं सम्माननीयाः । " राजा तान् अपूजयतु, एकां बृहत धन-पेटिकां च तेषाम् आवासे प्रापयितुं स्वकीयम् एकं कर्मचारिणं प्रेषितवान् ।
मार्गे कर्मचारी तान् साधून् अपृच्छत् - "कथ्यताम् महात्मा कथं जनाति? कथम् असौ भवद्भ्यः इदं धनम् अदापयत् ?'' साधवः उदतरन् -" सः मृत्युमुखे आसीत्। वयम् एव तं मृत्योः अमोचयाम । हस्तौ एक तस्य कर्त्तितौ अभवताम् । अतः एव उपकारकान् अस्मान् सः महाराजेन सममानयत्। "
पृथ्वी माता तेषाम् इमां निराधार वार्त्ता न असहत । सा व्यदीर्यत । तत्र एवं ते व्यलीयन्त । विस्मितः कर्मचारी राजानम् उपगत्य सर्वां घटनाम् अश्रावयत् । कृत्त- हस्तः महात्मा अपि तदा तत्र एव आसीत् । सः अपि तैः साधुभिः सह दुर्घटितां घटनाम् आकर्ण्य अतीव दुःखितः अभवत्, उच्चैः उच्चैः रोदितुं प्रावर्त्तत च ।
किन्तु आश्चर्यं ! महत् आश्चर्यम् !! तदा एवं सः महात्मा पुनः उत्पन्न - हस्तः अजायत । राजा तद् एतद् दृष्ट्वा रहस्यम् एतस्य कथयितुं महात्मानं प्रार्थितवान् । महात्मा अकथयत्- "राजन् ! सत्यम् एव ते साधवः मम सुहृदः सन्ति । भवद्भ्यः धन-ग्रहीतारौ हस्तौ छित्वा ते माम् उपकृतवन्तः एव । किन्तु भगवत्कृपया तो पुनर् अपिंत उत्पन्नौ । भम एव कारणने ते पृथिव्यां व्यलीयन्त । मम एव कारणेन तेषां सुहृदां वियोगेन अहम् इदानीं भृशं दुःखी सञ्चातः विलयामि च " इति ।
महात्मा कै दृष्टः ?
Question 5:
अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रश्नानां विकल्पात्मकोत्तरेभ्यः उचिततमम् उत्तरं चित्वा लिखत-
एकः धार्मिकः सत्सङ्गानुरागी राजा आसीत् । सः दूर- दूरात् सांधून् महात्मनः आहूय तेभ्यः ज्ञानोपदेशं शृणोति तानि धनादि-प्रदानेन सम्मानयति स्म ।
एकदा एकः महात्मा ततः दान दक्षिणाम् आदाय परावर्तमानः कैश्चित् दस्युभिः दृष्टिः । ते दस्यवः तस्य साधोः हस्तौ कर्तयित्वा दान-दक्षिणाम् अच्छिद्य च पलायितवन्तः।
कतिपय मासान्तरं सः एव महात्मा राज्ञा पुनरपि भगवच्चर्चायै आहूतः । अस्मिन् वारे दस्तवः अति साधु- वेषं धृत्वा तस्मिन् राजकीये सत्सङ्गे समुपस्थिताः । तान् दृष्ट्वा कृत्त - हस्तः महात्मा राजानं कथितवान् "महाराज! इमे साधवः मम ज्ञानिनः सुहृदः सन्ति । इमे अवश्यं सम्माननीयाः । " राजा तान् अपूजयतु, एकां बृहत धन-पेटिकां च तेषाम् आवासे प्रापयितुं स्वकीयम् एकं कर्मचारिणं प्रेषितवान् ।
मार्गे कर्मचारी तान् साधून् अपृच्छत् - "कथ्यताम् महात्मा कथं जनाति? कथम् असौ भवद्भ्यः इदं धनम् अदापयत् ?'' साधवः उदतरन् -" सः मृत्युमुखे आसीत्। वयम् एव तं मृत्योः अमोचयाम । हस्तौ एक तस्य कर्त्तितौ अभवताम् । अतः एव उपकारकान् अस्मान् सः महाराजेन सममानयत्। "
पृथ्वी माता तेषाम् इमां निराधार वार्त्ता न असहत । सा व्यदीर्यत । तत्र एवं ते व्यलीयन्त । विस्मितः कर्मचारी राजानम् उपगत्य सर्वां घटनाम् अश्रावयत् । कृत्त- हस्तः महात्मा अपि तदा तत्र एव आसीत् । सः अपि तैः साधुभिः सह दुर्घटितां घटनाम् आकर्ण्य अतीव दुःखितः अभवत्, उच्चैः उच्चैः रोदितुं प्रावर्त्तत च ।
किन्तु आश्चर्यं ! महत् आश्चर्यम् !! तदा एवं सः महात्मा पुनः उत्पन्न - हस्तः अजायत । राजा तद् एतद् दृष्ट्वा रहस्यम् एतस्य कथयितुं महात्मानं प्रार्थितवान् । महात्मा अकथयत्- "राजन् ! सत्यम् एव ते साधवः मम सुहृदः सन्ति । भवद्भ्यः धन-ग्रहीतारौ हस्तौ छित्वा ते माम् उपकृतवन्तः एव । किन्तु भगवत्कृपया तो पुनर् अपिंत उत्पन्नौ । भम एव कारणने ते पृथिव्यां व्यलीयन्त । मम एव कारणेन तेषां सुहृदां वियोगेन अहम् इदानीं भृशं दुःखी सञ्चातः विलयामि च " इति ।
पृथ्वीमाता किं न असहत् ?
Question 6:
अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रश्नानां विकल्पात्मकोत्तरेभ्यः उचिततमम् उत्तरं चित्वा लिखत-
एकः धार्मिकः सत्सङ्गानुरागी राजा आसीत् । सः दूर- दूरात् सांधून् महात्मनः आहूय तेभ्यः ज्ञानोपदेशं शृणोति तानि धनादि-प्रदानेन सम्मानयति स्म ।
एकदा एकः महात्मा ततः दान दक्षिणाम् आदाय परावर्तमानः कैश्चित् दस्युभिः दृष्टिः । ते दस्यवः तस्य साधोः हस्तौ कर्तयित्वा दान-दक्षिणाम् अच्छिद्य च पलायितवन्तः।
कतिपय मासान्तरं सः एव महात्मा राज्ञा पुनरपि भगवच्चर्चायै आहूतः । अस्मिन् वारे दस्तवः अति साधु- वेषं धृत्वा तस्मिन् राजकीये सत्सङ्गे समुपस्थिताः । तान् दृष्ट्वा कृत्त - हस्तः महात्मा राजानं कथितवान् "महाराज! इमे साधवः मम ज्ञानिनः सुहृदः सन्ति । इमे अवश्यं सम्माननीयाः । " राजा तान् अपूजयतु, एकां बृहत धन-पेटिकां च तेषाम् आवासे प्रापयितुं स्वकीयम् एकं कर्मचारिणं प्रेषितवान् ।
मार्गे कर्मचारी तान् साधून् अपृच्छत् - "कथ्यताम् महात्मा कथं जनाति? कथम् असौ भवद्भ्यः इदं धनम् अदापयत् ?'' साधवः उदतरन् -" सः मृत्युमुखे आसीत्। वयम् एव तं मृत्योः अमोचयाम । हस्तौ एक तस्य कर्त्तितौ अभवताम् । अतः एव उपकारकान् अस्मान् सः महाराजेन सममानयत्। "
पृथ्वी माता तेषाम् इमां निराधार वार्त्ता न असहत । सा व्यदीर्यत । तत्र एवं ते व्यलीयन्त । विस्मितः कर्मचारी राजानम् उपगत्य सर्वां घटनाम् अश्रावयत् । कृत्त- हस्तः महात्मा अपि तदा तत्र एव आसीत् । सः अपि तैः साधुभिः सह दुर्घटितां घटनाम् आकर्ण्य अतीव दुःखितः अभवत्, उच्चैः उच्चैः रोदितुं प्रावर्त्तत च ।
किन्तु आश्चर्यं ! महत् आश्चर्यम् !! तदा एवं सः महात्मा पुनः उत्पन्न - हस्तः अजायत । राजा तद् एतद् दृष्ट्वा रहस्यम् एतस्य कथयितुं महात्मानं प्रार्थितवान् । महात्मा अकथयत्- "राजन् ! सत्यम् एव ते साधवः मम सुहृदः सन्ति । भवद्भ्यः धन-ग्रहीतारौ हस्तौ छित्वा ते माम् उपकृतवन्तः एव । किन्तु भगवत्कृपया तो पुनर् अपिंत उत्पन्नौ । भम एव कारणने ते पृथिव्यां व्यलीयन्त । मम एव कारणेन तेषां सुहृदां वियोगेन अहम् इदानीं भृशं दुःखी सञ्चातः विलयामि च " इति ।
साधुभिः इति अस्मिन् पदे का विभक्तिः ?
Question 7:
अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रश्नानां विकल्पात्मकोत्तरेभ्यः उचिततमम् उत्तरं चित्वा लिखत-
एकः धार्मिकः सत्सङ्गानुरागी राजा आसीत् । सः दूर- दूरात् सांधून् महात्मनः आहूय तेभ्यः ज्ञानोपदेशं शृणोति तानि धनादि-प्रदानेन सम्मानयति स्म ।
एकदा एकः महात्मा ततः दान दक्षिणाम् आदाय परावर्तमानः कैश्चित् दस्युभिः दृष्टिः । ते दस्यवः तस्य साधोः हस्तौ कर्तयित्वा दान-दक्षिणाम् अच्छिद्य च पलायितवन्तः।
कतिपय मासान्तरं सः एव महात्मा राज्ञा पुनरपि भगवच्चर्चायै आहूतः । अस्मिन् वारे दस्तवः अति साधु- वेषं धृत्वा तस्मिन् राजकीये सत्सङ्गे समुपस्थिताः । तान् दृष्ट्वा कृत्त - हस्तः महात्मा राजानं कथितवान् "महाराज! इमे साधवः मम ज्ञानिनः सुहृदः सन्ति । इमे अवश्यं सम्माननीयाः । " राजा तान् अपूजयतु, एकां बृहत धन-पेटिकां च तेषाम् आवासे प्रापयितुं स्वकीयम् एकं कर्मचारिणं प्रेषितवान् ।
मार्गे कर्मचारी तान् साधून् अपृच्छत् - "कथ्यताम् महात्मा कथं जनाति? कथम् असौ भवद्भ्यः इदं धनम् अदापयत् ?'' साधवः उदतरन् -" सः मृत्युमुखे आसीत्। वयम् एव तं मृत्योः अमोचयाम । हस्तौ एक तस्य कर्त्तितौ अभवताम् । अतः एव उपकारकान् अस्मान् सः महाराजेन सममानयत्। "
पृथ्वी माता तेषाम् इमां निराधार वार्त्ता न असहत । सा व्यदीर्यत । तत्र एवं ते व्यलीयन्त । विस्मितः कर्मचारी राजानम् उपगत्य सर्वां घटनाम् अश्रावयत् । कृत्त- हस्तः महात्मा अपि तदा तत्र एव आसीत् । सः अपि तैः साधुभिः सह दुर्घटितां घटनाम् आकर्ण्य अतीव दुःखितः अभवत्, उच्चैः उच्चैः रोदितुं प्रावर्त्तत च ।
किन्तु आश्चर्यं ! महत् आश्चर्यम् !! तदा एवं सः महात्मा पुनः उत्पन्न - हस्तः अजायत । राजा तद् एतद् दृष्ट्वा रहस्यम् एतस्य कथयितुं महात्मानं प्रार्थितवान् । महात्मा अकथयत्- "राजन् ! सत्यम् एव ते साधवः मम सुहृदः सन्ति । भवद्भ्यः धन-ग्रहीतारौ हस्तौ छित्वा ते माम् उपकृतवन्तः एव । किन्तु भगवत्कृपया तो पुनर् अपिंत उत्पन्नौ । भम एव कारणने ते पृथिव्यां व्यलीयन्त । मम एव कारणेन तेषां सुहृदां वियोगेन अहम् इदानीं भृशं दुःखी सञ्चातः विलयामि च " इति ।
'सुखी' इति अस्य पदस्य विपरीतार्थकम् पदं गद्यांशे किम् अस्ति ?
Question 8:
अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रश्नानां विकल्पात्मकोत्तरेभ्यः उचिततमम् उत्तरं चित्वा लिखत-
एकः धार्मिकः सत्सङ्गानुरागी राजा आसीत् । सः दूर- दूरात् सांधून् महात्मनः आहूय तेभ्यः ज्ञानोपदेशं शृणोति तानि धनादि-प्रदानेन सम्मानयति स्म ।
एकदा एकः महात्मा ततः दान दक्षिणाम् आदाय परावर्तमानः कैश्चित् दस्युभिः दृष्टिः । ते दस्यवः तस्य साधोः हस्तौ कर्तयित्वा दान-दक्षिणाम् अच्छिद्य च पलायितवन्तः।
कतिपय मासान्तरं सः एव महात्मा राज्ञा पुनरपि भगवच्चर्चायै आहूतः । अस्मिन् वारे दस्तवः अति साधु- वेषं धृत्वा तस्मिन् राजकीये सत्सङ्गे समुपस्थिताः । तान् दृष्ट्वा कृत्त - हस्तः महात्मा राजानं कथितवान् "महाराज! इमे साधवः मम ज्ञानिनः सुहृदः सन्ति । इमे अवश्यं सम्माननीयाः । " राजा तान् अपूजयतु, एकां बृहत धन-पेटिकां च तेषाम् आवासे प्रापयितुं स्वकीयम् एकं कर्मचारिणं प्रेषितवान् ।
मार्गे कर्मचारी तान् साधून् अपृच्छत् - "कथ्यताम् महात्मा कथं जनाति? कथम् असौ भवद्भ्यः इदं धनम् अदापयत् ?'' साधवः उदतरन् -" सः मृत्युमुखे आसीत्। वयम् एव तं मृत्योः अमोचयाम । हस्तौ एक तस्य कर्त्तितौ अभवताम् । अतः एव उपकारकान् अस्मान् सः महाराजेन सममानयत्। "
पृथ्वी माता तेषाम् इमां निराधार वार्त्ता न असहत । सा व्यदीर्यत । तत्र एवं ते व्यलीयन्त । विस्मितः कर्मचारी राजानम् उपगत्य सर्वां घटनाम् अश्रावयत् । कृत्त- हस्तः महात्मा अपि तदा तत्र एव आसीत् । सः अपि तैः साधुभिः सह दुर्घटितां घटनाम् आकर्ण्य अतीव दुःखितः अभवत्, उच्चैः उच्चैः रोदितुं प्रावर्त्तत च ।
किन्तु आश्चर्यं ! महत् आश्चर्यम् !! तदा एवं सः महात्मा पुनः उत्पन्न - हस्तः अजायत । राजा तद् एतद् दृष्ट्वा रहस्यम् एतस्य कथयितुं महात्मानं प्रार्थितवान् । महात्मा अकथयत्- "राजन् ! सत्यम् एव ते साधवः मम सुहृदः सन्ति । भवद्भ्यः धन-ग्रहीतारौ हस्तौ छित्वा ते माम् उपकृतवन्तः एव । किन्तु भगवत्कृपया तो पुनर् अपिंत उत्पन्नौ । भम एव कारणने ते पृथिव्यां व्यलीयन्त । मम एव कारणेन तेषां सुहृदां वियोगेन अहम् इदानीं भृशं दुःखी सञ्चातः विलयामि च " इति ।
राजा साधुभ्यः किं अयच्छत् ?
Question 9:
अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रश्नानां विकल्पात्मकोत्तरेभ्यः उचिततमम् उत्तरं चित्वा लिखत-
एकः धार्मिकः सत्सङ्गानुरागी राजा आसीत् । सः दूर- दूरात् सांधून् महात्मनः आहूय तेभ्यः ज्ञानोपदेशं शृणोति तानि धनादि-प्रदानेन सम्मानयति स्म ।
एकदा एकः महात्मा ततः दान दक्षिणाम् आदाय परावर्तमानः कैश्चित् दस्युभिः दृष्टिः । ते दस्यवः तस्य साधोः हस्तौ कर्तयित्वा दान-दक्षिणाम् अच्छिद्य च पलायितवन्तः।
कतिपय मासान्तरं सः एव महात्मा राज्ञा पुनरपि भगवच्चर्चायै आहूतः । अस्मिन् वारे दस्तवः अति साधु- वेषं धृत्वा तस्मिन् राजकीये सत्सङ्गे समुपस्थिताः । तान् दृष्ट्वा कृत्त - हस्तः महात्मा राजानं कथितवान् "महाराज! इमे साधवः मम ज्ञानिनः सुहृदः सन्ति । इमे अवश्यं सम्माननीयाः । " राजा तान् अपूजयतु, एकां बृहत धन-पेटिकां च तेषाम् आवासे प्रापयितुं स्वकीयम् एकं कर्मचारिणं प्रेषितवान् ।
मार्गे कर्मचारी तान् साधून् अपृच्छत् - "कथ्यताम् महात्मा कथं जनाति? कथम् असौ भवद्भ्यः इदं धनम् अदापयत् ?'' साधवः उदतरन् -" सः मृत्युमुखे आसीत्। वयम् एव तं मृत्योः अमोचयाम । हस्तौ एक तस्य कर्त्तितौ अभवताम् । अतः एव उपकारकान् अस्मान् सः महाराजेन सममानयत्। "
पृथ्वी माता तेषाम् इमां निराधार वार्त्ता न असहत । सा व्यदीर्यत । तत्र एवं ते व्यलीयन्त । विस्मितः कर्मचारी राजानम् उपगत्य सर्वां घटनाम् अश्रावयत् । कृत्त- हस्तः महात्मा अपि तदा तत्र एव आसीत् । सः अपि तैः साधुभिः सह दुर्घटितां घटनाम् आकर्ण्य अतीव दुःखितः अभवत्, उच्चैः उच्चैः रोदितुं प्रावर्त्तत च ।
किन्तु आश्चर्यं ! महत् आश्चर्यम् !! तदा एवं सः महात्मा पुनः उत्पन्न - हस्तः अजायत । राजा तद् एतद् दृष्ट्वा रहस्यम् एतस्य कथयितुं महात्मानं प्रार्थितवान् । महात्मा अकथयत्- "राजन् ! सत्यम् एव ते साधवः मम सुहृदः सन्ति । भवद्भ्यः धन-ग्रहीतारौ हस्तौ छित्वा ते माम् उपकृतवन्तः एव । किन्तु भगवत्कृपया तो पुनर् अपिंत उत्पन्नौ । भम एव कारणने ते पृथिव्यां व्यलीयन्त । मम एव कारणेन तेषां सुहृदां वियोगेन अहम् इदानीं भृशं दुःखी सञ्चातः विलयामि च " इति ।
गद्यांशे क्त्वाप्रत्ययान्तं पदं किम् ?
Question 10:
सर्वे शिशवः कूजनं अव्यक्तवाचं च कुर्वन्ति । अयं केन सैद्धान्तिकपरिप्रेक्ष्येण समर्थितः ?