Question 1:
Rohan went to the fruit market to buy varieties of mangoes. Identify the correct group of mangoes purchased by Rohan:
रोहन आमों की विभिन्न किस्में खरीदने के लिए फलों की मंडी (बाजार) में गया। रोहन द्वारा खरीदे गए आमों के सही समूह को पहचानिए:
Question 2:
Consider the following statements regarding Baolis (Stepwells):
A. These are found mainly in rain parched areas.
B. These are the traditional system of storing and conserving rainwater.
C. These are used as a community resource.
D. In step wells the steps go down several storeys deep but nobody was allowed to go down the steps to reach the water.
The correct statements are:
बावड़ियों (सीढ़ीदार कुओं) के बारे में नीचे दिए गए कथनों पर विचार कीजिए:
A. ये मुख्यतः वर्षा-रहित क्षेत्रों में ही दिखाई देते हैं।
B. ये वर्षा के पानी के भण्डारण और संरक्षण की पारम्परिक प्रणाली है।
C. इनका उपयोग सामुदायिक संसाधन के रूप में किया जाता है।
D. बावड़ियों में सीढ़ियाँ जमीन के नीचे कई मंजिल तक जाती हैं परन्तु किसी को भी सीढ़ियों द्वारा नीचे पानी तक जाने की अनुमति नहीं होती है।
इनमें सही कथन हैं:
Question 3:
Which of the following erosion and deposition is not the work of sea waves?
निम्नलिखित में से कौन-सा समुद्री लहरों से होने वाला अपरदन एवं निक्षेपण नहीं है?
Question 4:
An EVS teacher explains to his students "Snake has no ears so it cannot hear Sapera's been." Which of the following statements explains the process skill involved in this? A. Expressing natural curiosity about the environment.
B. Establishing the cause-and effect relationship.
C. Exhibiting appreciation towards animal diversity.
D. Making generalisation based on observation.
एक पर्यावरण अध्यापक अपने विद्यार्थियों को समझाता है कि " साँप के कान नहीं होते, इस लिए वे सपेरे की बीन नहीं सुन सकता है। '
निम्नलिखित में से कौन-से कथन प्रक्रिया कौशल की व्याख्या करते हैं?
A. पर्यावरण के बारे में स्वाभाविक जिज्ञासा की अभिव्यक्ति।
B. कार्य और कारण संबंध की स्थापना ।
C. जीव विविधता के प्रति सराहना की अभिव्यक्ति ।
D. अवलोकन के आधार पर सामान्यीकरण करना।
Question 5:
Which of the following strategies promotes inquiry while teaching 'Shelter' to class V students ?
कक्षा V के विद्यार्थियों को 'आवास' के बारे में सिखाते समय निम्नलिखित में से कौन-सी युक्ति अन्वेषण (इंक्वाइरी) को प्रोत्साहित करेगी?
Question 6:
The content in EVS textbooks should
A. give written information to students
B. provide opportunities to question and explore
C. discourage rote memorisation
D. avoid definitions and detailed description
पर्यावरण अध्ययन की पाठ्यपुस्तकों में सामग्री कैसी होनी चाहिए?
A. छात्रों को लिखित जानकारी देना
B. प्रश्न करने एवं अन्वेषण के अवसर प्रदान करना
C. रटने को हतोत्साहित करना
D. परिभाषाओं तथा विस्तृत विवरण से बचना
Question 7:
Which of the following is a student-centred method of teaching EVS?
पर्यावरण अध्ययन के शिक्षण का विद्यार्थी केंद्रित प्रक्रम निम्नलिखित में से कौन-सा है?
Question 8:
Narratives have been included extensively in EVS textbooks in order to
A. Follow the guidelines of NCF, 2005.
B. Enhance understanding of fundamental concepts.
C. Provide enjoyment in learning of fundamental concepts.
D. Develop communication skills in students.
ई. वी. एस. की पाठ्य-पुस्तकों में वृत्तांतों को व्यापक रूप से शामिल किया गया है जिससे कि
A. NCF, 2005 के निर्देशों का पालन हो ।
B. मूलभूत प्रत्ययों की समझ को बढ़ावा मिले।
C. मूलभूत प्रत्ययों को सीखने में आनंद मिले।
D. छात्रों में संप्रेषण के कौशलों का विकास हो ।
Question 9:
निर्देश -
अधोलिखितं गद्यांश पठित्वा तदाधारित प्रश्नानां विकल्पात्मकोत्तरेषु उचिततमम् उत्तरं चिनुत ।
अस्माकं भारतवर्षः अतीव विशालः अस्ति । अत्र बहवः गिरयः सन्ति । ते गिरयः मेघकलापं धृत्वा वृष्टिं सम्पादयन्ति । तेन अनेकाः नद्यः प्रवहन्ति । तासु नदीषु महानदी, गोदावरी, कावेरी, कृष्णा च पूर्वसमुद्रं प्रति प्रवहन्ति । इतरा: साबरमती, ताप्ती, पश्चिमसमुद्रं प्रति प्रवहन्ति। काश्चन यथा भागीरथी, कालिंदी, गण्डकी कौशिकी च हिमालयशिखरेभ्यः प्रभवन्ति। पुरा सरस्वती अपि पश्चिम समुद्राभिमुखम् एव प्रवहति स्म, परन्तु अद्य अस्याः चिह्नानि एव यत्र तत्र प्रवाहमार्गे प्राप्यन्ते । अन्यासां नदीनां मध्ये भारतस्य मध्यप्रान्ते चर्मण्वती वेत्रवती च नद्यौ प्रसिद्धे स्तः ।
पुराणकालात् आरभ्य सर्वे भारतीयाः नदीनां सम्मानं कुर्वन्ति । क्षेत्रेषु सलिलसेचनेन नद्यपि मातेव भवति । अतएव यानि क्षेत्राणि नदीजलेन प्लावितानि तानि नदीमातृकाणीति प्रसिद्धं यानि च वृष्टिजलेन सिक्तानि तानि देवमातृकाणि इति । वर्षाकालेन वृष्टिपातेन नद्या: जलेन च कृषिक्षेत्राणि प्लावितानि भवन्ति । कृषकाः कृषिकार्यं कृत्वा अन्नोत्पादनं कुर्वन्ति । नदीषु विविधाः मत्स्याः निवसन्ति । येषु प्रदेशेषु अनावृष्टि कारणेन जलाभावात् कृषिः न भवति तत्र शासनाधिकारिणः नद्याः जलं प्रतिरुध्य सेतुं बध्नाति । महाजलाशयान् निर्माय जलसञ्चनं कुर्वन्ति । तेभ्यः जलाशयेभ्यः क्षेत्रेषु जलं वितरन्ति । साम्प्रतं महानगरे नद्याः जलमेव प्रतिगृहं सर्वकारेण: सम्प्रेष्यते ।
नद्यां बन्धं निर्माय तस्मात् विद्युतम् उत्पादयन्ति । एषा जलमूला विद्युत 'हाइड्रोइलेक्ट्रिक पावर' इति नाम्ना प्रसिद्धा। पश्यत, नद्यः देशस्य कीदृशमुपकारं कुर्वन्ति । अतएव जनाः ताः पूजयन्ति । स्वस्वगृहेषु अधुनाऽपि जनाः स्नानसमये सर्वासां नदीनां सान्निध्यं स्नानजलं प्रार्थयन्ते।
'जलाभावात्' इति अस्य पदस्य शुद्धः विग्रहः कः भवेत्?
Question 10:
निर्देश -
अधोलिखितं गद्यांश पठित्वा तदाधारित प्रश्नानां विकल्पात्मकोत्तरेषु उचिततमम् उत्तरं चिनुत ।
अस्माकं भारतवर्षः अतीव विशालः अस्ति । अत्र बहवः गिरयः सन्ति । ते गिरयः मेघकलापं धृत्वा वृष्टिं सम्पादयन्ति । तेन अनेकाः नद्यः प्रवहन्ति । तासु नदीषु महानदी, गोदावरी, कावेरी, कृष्णा च पूर्वसमुद्रं प्रति प्रवहन्ति । इतरा: साबरमती, ताप्ती, पश्चिमसमुद्रं प्रति प्रवहन्ति। काश्चन यथा भागीरथी, कालिंदी, गण्डकी कौशिकी च हिमालयशिखरेभ्यः प्रभवन्ति। पुरा सरस्वती अपि पश्चिम समुद्राभिमुखम् एव प्रवहति स्म, परन्तु अद्य अस्याः चिह्नानि एव यत्र तत्र प्रवाहमार्गे प्राप्यन्ते । अन्यासां नदीनां मध्ये भारतस्य मध्यप्रान्ते चर्मण्वती वेत्रवती च नद्यौ प्रसिद्धे स्तः ।
पुराणकालात् आरभ्य सर्वे भारतीयाः नदीनां सम्मानं कुर्वन्ति । क्षेत्रेषु सलिलसेचनेन नद्यपि मातेव भवति । अतएव यानि क्षेत्राणि नदीजलेन प्लावितानि तानि नदीमातृकाणीति प्रसिद्धं यानि च वृष्टिजलेन सिक्तानि तानि देवमातृकाणि इति । वर्षाकालेन वृष्टिपातेन नद्या: जलेन च कृषिक्षेत्राणि प्लावितानि भवन्ति । कृषकाः कृषिकार्यं कृत्वा अन्नोत्पादनं कुर्वन्ति । नदीषु विविधाः मत्स्याः निवसन्ति । येषु प्रदेशेषु अनावृष्टि कारणेन जलाभावात् कृषिः न भवति तत्र शासनाधिकारिणः नद्याः जलं प्रतिरुध्य सेतुं बध्नाति । महाजलाशयान् निर्माय जलसञ्चनं कुर्वन्ति । तेभ्यः जलाशयेभ्यः क्षेत्रेषु जलं वितरन्ति । साम्प्रतं महानगरे नद्याः जलमेव प्रतिगृहं सर्वकारेण: सम्प्रेष्यते ।
नद्यां बन्धं निर्माय तस्मात् विद्युतम् उत्पादयन्ति । एषा जलमूला विद्युत 'हाइड्रोइलेक्ट्रिक पावर' इति नाम्ना प्रसिद्धा। पश्यत, नद्यः देशस्य कीदृशमुपकारं कुर्वन्ति । अतएव जनाः ताः पूजयन्ति । स्वस्वगृहेषु अधुनाऽपि जनाः स्नानसमये सर्वासां नदीनां सान्निध्यं स्नानजलं प्रार्थयन्ते।
यानि कृषिक्षेत्राणि नदीजलेन पूरितानि भवन्ति, ते किं कथ्यन्ते?