CTET Level -1 (16 June 2024)

Question 1:

Consider the following statements with reference to various nutrients in food

भोजन के विभिन्न पोषक तत्वों के संदर्भ में निम्नलिखित कथनों पर विचार कीजिये

1. Carbohydrates and fats mainly provide energy to our body. / कार्बोहाइड्रेट तथा वसा हमारे शरीर को मुख्य रूप से ऊर्जा प्रदान करते हैं।

2. Protein and mineral salts are essential for the growth and maintenance of our body. / प्रोटीन तथा खनिज लवण हमारे शरीर की वृद्धि तथा अनुरक्षण के लिये आवश्यक होते हैं।

3. Vitamins help protect our body from diseases. / विटामिन हमारे शरीर की रोगों से रक्षा करने में सहायता करते हैं।

Which of the above statements are correct?

उपर्युक्त कथनों में से कौन-से सही है?

• Only 2 and 3 / केवलं 2 और 3

• 1 and 3 only / केवल 1 और 3

• 1 and 2 only / केवल 1 और 2

• 1,2 and 3 /1,2 और 3

Question 2:

अधिगम के शुरुआती वर्षों में कौन-सा उद्देश्य तुकबंदियों और शिशुगीतों का नहीं है ? 

• भाषा विकास 

• व्याकरणिक क्षमता का विकास 

• कल्पनाशीलता एवं अनुमान 

• मूल्य विकास 

Question 3:

निर्देश: अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा तदाधारितप्रश्नानां विकल्पात्मकोत्तरेभ्यः उचितमम् उत्तरं चिनुत । 
राज्ञः भोजस्य राज्ये दुर्मुखः नामकः एक चौर: निवसति स्म । किन्तु अधिकतरं सः चौर्यं कर्त्तुं न पारितवान् । अनेन दुःखी सः प्रतिवेशि- राज्ये प्रवेष्टुं रात्रौ प्रचलितः । मध्ये एकं साध्वाश्रम प्राप्य तत्र एवं स्थितः । साधुः तस्य भव्यं आतिथ्यं कृतवान् । अनेन प्रसन्नः सः चौरः प्रातः तं प्रणम्य तां विद्यां शिक्षयितुं प्रार्थयत, यया सः भव्यां भोग सामग्री निष्पादितवान् । साधुः तथा प्रतिज्ञातवान् तम् उपदिष्टवान् च " त्वं कम् अपि व्यवसायं कुर्याः, किन्तु असत्यं कदापि न वदे:, न च यस्य अन्नं भक्षयेः तं हानिं प्रापयेः । " 
चौरः तथा स्वीकृत्य राज्ञः भोजस्य एव प्रासादे चौर्यं कर्त्तुं ततः परावृत्तः । अर्द्धरात्रौ सः सामन्त-वेशं धृत्वा राज- प्रासादं प्रविष्टः । प्रहरिणा पृष्टः सः आत्मानं चौरम्  एव पर्यचाययत् । किन्तु प्रहरी तथा न विश्वस्य तं प्रवेशात् नैव निवारितवान् । निर्बाधं चौर: भोजस्य शयन कक्षे प्रविष्टः । तदा भोजः नगरी  सुरक्षा-व्यवस्थां द्रष्टुं निर्गतः आसीत् चौरः सर्वां स्वाभीष्टां सामग्रीं सङ्कलितां कृत्वा चलितुम् एव उद्यतः अभवत् यत् तत्र एकस्मिन् पात्रे रक्षिते मिष्टान्ने तस्य दृष्टिः न्यपतत् । सः तद् भक्षितवान् । भक्षणोत्तर तस्य स्मृतौ साधोः वाक्यम् आयातं यत् - ‘यस्य अन्नं भक्षयेः तं हानिं न प्रापयेः । ' चौरः सर्वां सामग्रीं तत्र एव परित्यज्य रिक्त - हस्तः ततः निर्गतः । पश्चात् परावृत्तः भोजः कक्षे इदं दुर्दृश्यं दृष्टवान्, तदा प्रातः ‘दुर्मुखस्य एव इदं कृत्यं स्यात्' इति अनुमाय तम् आहूतवान् । राज्ञा पृष्टः च सः सर्वं सत्यम् अकथयत्। अनेन सन्तुष्टः राजा तं भूरि भूरि प्रशंसितवान् स्वकीये रक्षा विभागे च नियुक्तवान् । इदानीं दुर्मुखः अपि सुमुखः भूत्वा चौर्य-कर्म पर्यत्यजत् इति ।

'संप्रति' इति पदस्य समानार्थकं पदं चित्वा लिखत । 

• तदा 

• कदा 

• इदानीं 

• दिने 

Question 4:

Which of the following is most appropriate for a Diagnostic test?

निम्नलिखित में से कौन-सा नैदानिक परीक्षाओं के लिए सबसे उपयुक्त है ?

• Used for giving feedback to the parents / माता-पिता को प्रतिपुष्टि देने में उपयोगी है

• Helps to know the gaps in the child's understanding/बच्चे की समझ में रह गई कमियों को पहचानने में मदद करता है

• Helps to label the children / बच्चों का नामीकरण करने में मदद करता है

• Helps to make questions to be asked in the term-end examinations / सत्र - अंत परीक्षाओं में पूछे जाने वाले प्रश्नों को बनाने में मदद करता है

Question 5:

रोमी कक्षा 3 को पढ़ाती है। पाठ्यपुस्तक में दिए गए नाटक के शिक्षण के समय रोमी को किस विधि का इस्तेमाल करना चाहिए जिससे कि उसके विद्यार्थी नाटक का आनन्द ले सकें? 

• सस्वर वाचन 

• चित्र संयोजन 

• मौन पठन 

• भूमिका निर्वाह 

Question 6:

निर्देश: अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा तदाधारितप्रश्नानां विकल्पात्मकोत्तरेभ्यः उचितमम् उत्तरं चिनुत । 
राज्ञः भोजस्य राज्ये दुर्मुखः नामकः एक चौर: निवसति स्म । किन्तु अधिकतरं सः चौर्यं कर्त्तुं न पारितवान् । अनेन दुःखी सः प्रतिवेशि- राज्ये प्रवेष्टुं रात्रौ प्रचलितः । मध्ये एकं साध्वाश्रम प्राप्य तत्र एवं स्थितः । साधुः तस्य भव्यं आतिथ्यं कृतवान् । अनेन प्रसन्नः सः चौरः प्रातः तं प्रणम्य तां विद्यां शिक्षयितुं प्रार्थयत, यया सः भव्यां भोग सामग्री निष्पादितवान् । साधुः तथा प्रतिज्ञातवान् तम् उपदिष्टवान् च " त्वं कम् अपि व्यवसायं कुर्याः, किन्तु असत्यं कदापि न वदे:, न च यस्य अन्नं भक्षयेः तं हानिं प्रापयेः । " 
चौरः तथा स्वीकृत्य राज्ञः भोजस्य एव प्रासादे चौर्यं कर्त्तुं ततः परावृत्तः । अर्द्धरात्रौ सः सामन्त-वेशं धृत्वा राज- प्रासादं प्रविष्टः । प्रहरिणा पृष्टः सः आत्मानं चौरम् एव पर्यचाययत् । किन्तु प्रहरी तथा न विश्वस्य तं प्रवेशात् नैव निवारितवान् । निर्बाधं चौर: भोजस्य शयन कक्षे प्रविष्टः । तदा भोजः नगरी  सुरक्षा-व्यवस्थां द्रष्टुं निर्गतः आसीत् चौरः सर्वां स्वाभीष्टां सामग्रीं सङ्कलितां कृत्वा चलितुम् एव उद्यतः अभवत् यत् तत्र एकस्मिन् पात्रे रक्षिते मिष्टान्ने तस्य दृष्टिः न्यपतत् । सः तद् भक्षितवान् । भक्षणोत्तर तस्य स्मृतौ साधोः वाक्यम् आयातं यत् - ‘यस्य अन्नं भक्षयेः तं हानिं न प्रापयेः । ' चौरः सर्वां सामग्रीं तत्र एव परित्यज्य रिक्त - हस्तः ततः निर्गतः । पश्चात् परावृत्तः भोजः कक्षे इदं दुर्दृश्यं दृष्टवान्, तदा प्रातः ‘दुर्मुखस्य एव इदं कृत्यं स्यात्' इति अनुमाय तम् आहूतवान् । राज्ञा पृष्टः च सः सर्वं सत्यम् अकथयत्। अनेन सन्तुष्टः राजा तं भूरि भूरि प्रशंसितवान् स्वकीये रक्षा विभागे च नियुक्तवान् । इदानीं दुर्मुखः अपि सुमुखः भूत्वा चौर्य-कर्म पर्यत्यजत् इति ।

राजा दुर्मुखं कुत्र नियुक्तवान् ? 

• रक्षा - विभागे 

• गृह-विभागे 

• सीमा - विभागे 

• कृषि-विभागे 

Question 7:

बच्चों को प्रभावी संप्रेषणकर्ता बनाने के लिए एक शिक्षक को निम्नलिखित में से किसका अभ्यास उनके साथ नहीं करना चाहिए ? 

• भाषा का उत्पादन 

• भाषा के साथ खेलना 

• बेहतर प्रदर्शन हेतु भूमिका निर्वाह के लिए संवादों को याद करना 

• ज्ञान का निर्माण एवं उसे साझा करना 

Question 8:

निर्देश :- अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा तदाधारितप्रश्नानां विकल्पात्मकोत्तरेषु उचिततमम् उत्तरं चिनुत । 
स्त्रीशिक्षाक्षेत्रे अग्रगण्या पण्डिता रमाबाई 1858 तमे ख्रिष्टब्दे अलभत् तस्याः पिता अनन्तशस्त्री डोंगेरे माता च लक्ष्मीबाई आस्ताम् । तस्मिन् काले स्त्रीशिक्षायाः स्थितिः चिन्तनीया आसीत् । स्त्रीणां कृते संस्कृतशिक्षणं प्रायः प्रचलितं नासीत् । किन्तु डोंगरे रुढिबद्धां प्राप्तवती । कालक्रमेण रमायाः पिता विपन्नः जातः । तस्या पितरौ ज्येष्ठ भगिनी च दुर्भिक्षपीडिताः दिवङ्गताः । तदनन्तरं रमा स्व- ज्येष्ठभ्रात्रा सह समग्र भारतम् अभ्रमत् । भ्रमणकाले सा कोलकातां प्राप्ता । संस्कृतवैदुष्येण सा तत्र 'पण्डिता' 'सरस्वती' चेति उपाधिभयां विभूषिता । तत्र सा स्त्रीणां कृते वेदादीनां शस्त्राणां शिक्षायै आन्दोलनं प्रारब्धवती । 
1880 तमे ख्रिष्टाब्दे सा विपिन बिहारीदासेन सह विवाहम् अकरोत् । सार्धैकवर्षात् अनन्तरं तस्याः पतिः दिवङ्गतः । तदनन्तरं सा पुत्र्या मनोरमया सह महाराष्ट्रं प्रत्यागच्छत् । नारीणां सम्मानाय शिक्षायै च सा स्वकीयं जीवनं अर्पितवती । सा उच्चशिक्षार्थम् इंग्लैण्डदेशं गतवती । इंग्लैण्डदेशात् सा अमरीकादेशम् अगच्छत् । अनन्तरं भारतं प्रत्यागत्य मुम्बईनगरे सा 'शारदा सदनम' निस्सहायाः स्त्रियः अस्थापयत् अस्मिन् आश्रमे निवसन्ति स्म । तत्र ताः मुद्रण- टङ्कण- काष्ठफलादीनाम् च प्रशिक्षणमपि लभन्ते स्म । परं इदं सदनं पुणेनगरे स्थानान्तरितं जातम् । ततः पुणेनगरस्य समीपे केडगाँव- स्थाने 'मुक्तिमिशन' नाम संस्थानम् तया स्थापितम् । अत्र अधुनापि निराश्रिताः स्त्रियः ससम्मानं जीवनं यापयन्ति। 
1922 तमे ख्रिष्टाब्दे रमाबाई - महोदयायाः निधनम् । सा देशविदेशानाम् अनेकासु भाषासु निपुणा आसीत् । समाजसेवायाः अतिरिक्तं लेखनक्षेत्रे अपि तस्याः महत्वपूर्णम् योगदानम् आसीत् ।

अधोलिखितपदेषु ल्युट्प्रत्ययान्तं किं पदम् ? 

• प्रशिक्षणम्

• अर्थसञ्चयम् 

• निपुणा 

• विभूषिता 

Question 9:

Providing learning support to pupils who lag far behind their counterparts in school performance includes -

• initially adapting school curricula and teaching strategies

• allowing them to complete assignments without time limits

• providing extra notes and coaching

• giving more activities for language practice

Question 10:

To create conducive culture for learning, it is important to: 

अधिगम के लिए एक सहायक वातावरण पैदा करने हेतु, यह महत्वपूर्ण है कि: 

• Implement standardised curriculum for teaching/पढ़ाने के लिए मानकीकृत पाठ्यक्रम को लागू करें। 

• Foster communication among different stakeholders such as parents, teachers and students / विभिन्न हिस्सेदारों जैसे कि माता-पिता, अध्यापकों और विद्यार्थियों के बीच संप्रेषण पोषित करें।

• Employ very rigid and authoritarian teachers / बहुत सख्त / कठोर एंव सत्तावादी अध्यापकों को नियुक्त करें । 

• Ignore students' interests / विद्यार्थियों की रुचियों को अनदेखा करें।