Question 1:
निर्देश : अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा तदाधारितप्रश्नानां विकल्पात्मकोत्तरेषु उचिततमम् उत्तरं चिनुत ।
‘अहमेकदा दक्षिणारण्ये चरन्नपश्यम् । एको वृद्धव्याघ्रः स्नातः कुशहस्तः सरस्तीरे बूते - 'भो भोः पान्थाः ! इदं सुवर्णकङ्कणं गृह्यताम् "' ततो लोभाकृष्टेन केनचित्पान्थेनालोचितम् – भाग्येनैतत्संभवति । किंत्वस्मिन्नात्मसंदेहे प्रवृत्तिर्न विधेया । तन्निरूपयामि तावत् । 'प्रकाशं ब्रूते - 'कुत्र तव कङ्कणम् ?' व्याघ्रो हस्तं प्रसार्य दर्शयति । पान्थोऽवदत् - 'कथं मारात्मके त्वयि विश्वासः ?” व्याघ्र उवाच - शृणु रे पान्थ ! प्रागेव यौवनदशयामतिदुर्वृत्तम् आसम् । अनेकगोमानुषाणां वधान्मे पुत्रा मृता दाराश्च। वंशहीनश्चाहम् । ततः केनचिद्धार्मिकेणाहमादिष्टः - " दानधर्मादिकं चरतु भवान् । " तदुपदेशादिदानीमहं स्नानशीलो दाता वृद्धों गलितनखदन्तो कथं न विश्वासभूमिः ?
तदत्र सरसि स्नात्वा सुवर्णकंङ्कणं गृहाण ।' ततो यावदसौ तद्वचः प्रतीतो लोभात्सरः स्नातुं प्रविशति तावन्महापङ्के निमग्रः पलायितुमक्षमः । पङ्के पतितं दृष्ट्वा व्याघ्रोऽवदत् - 'अहह, महापङ्केपतितोऽसि ।
अतस्त्वामहमुत्थापयामि ।' इत्युक्त्वा शनैः शनैरुपगम्य तेन व्याघ्रेण धृतः ।
वृद्धव्याघ्रः कुत्रासीत् ?
Question 2:
निर्देश : अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा तदाधारितप्रश्नानां विकल्पात्मकोत्तरेषु उचिततमम् उत्तरं चिनुत ।
‘अहमेकदा दक्षिणारण्ये चरन्नपश्यम् । एको वृद्धव्याघ्रः स्नातः कुशहस्तः सरस्तीरे बूते - 'भो भोः पान्थाः ! इदं सुवर्णकङ्कणं गृह्यताम् "' ततो लोभाकृष्टेन केनचित्पान्थेनालोचितम् – भाग्येनैतत्संभवति । किंत्वस्मिन्नात्मसंदेहे प्रवृत्तिर्न विधेया । तन्निरूपयामि तावत् । 'प्रकाशं ब्रूते - 'कुत्र तव कङ्कणम् ?' व्याघ्रो हस्तं प्रसार्य दर्शयति । पान्थोऽवदत् - 'कथं मारात्मके त्वयि विश्वासः ?” व्याघ्र उवाच - शृणु रे पान्थ ! प्रागेव यौवनदशयामतिदुर्वृत्तम् आसम् । अनेकगोमानुषाणां वधान्मे पुत्रा मृता दाराश्च। वंशहीनश्चाहम् । ततः केनचिद्धार्मिकेणाहमादिष्टः - " दानधर्मादिकं चरतु भवान् । " तदुपदेशादिदानीमहं स्नानशीलो दाता वृद्धों गलितनखदन्तो कथं न विश्वासभूमिः ?
तदत्र सरसि स्नात्वा सुवर्णकंङ्कणं गृहाण ।' ततो यावदसौ तद्वचः प्रतीतो लोभात्सरः स्नातुं प्रविशति तावन्महापङ्के निमग्रः पलायितुमक्षमः । पङ्के पतितं दृष्ट्वा व्याघ्रोऽवदत् - 'अहह, महापङ्केपतितोऽसि ।
अतस्त्वामहमुत्थापयामि ।' इत्युक्त्वा शनैः शनैरुपगम्य तेन व्याघ्रेण धृतः ।
व्याघ्रः किं वस्तु ग्रहितुं लोभं प्रादात् ?
Question 3:
निर्देश : अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा तदाधारितप्रश्नानां विकल्पात्मकोत्तरेषु उचिततमम् उत्तरं चिनुत ।
‘अहमेकदा दक्षिणारण्ये चरन्नपश्यम् । एको वृद्धव्याघ्रः स्नातः कुशहस्तः सरस्तीरे बूते - 'भो भोः पान्थाः ! इदं सुवर्णकङ्कणं गृह्यताम् "' ततो लोभाकृष्टेन केनचित्पान्थेनालोचितम् – भाग्येनैतत्संभवति । किंत्वस्मिन्नात्मसंदेहे प्रवृत्तिर्न विधेया । तन्निरूपयामि तावत् । 'प्रकाशं ब्रूते - 'कुत्र तव कङ्कणम् ?' व्याघ्रो हस्तं प्रसार्य दर्शयति । पान्थोऽवदत् - 'कथं मारात्मके त्वयि विश्वासः ?” व्याघ्र उवाच - शृणु रे पान्थ ! प्रागेव यौवनदशयामतिदुर्वृत्तम् आसम् । अनेकगोमानुषाणां वधान्मे पुत्रा मृता दाराश्च। वंशहीनश्चाहम् । ततः केनचिद्धार्मिकेणाहमादिष्टः - " दानधर्मादिकं चरतु भवान् । " तदुपदेशादिदानीमहं स्नानशीलो दाता वृद्धों गलितनखदन्तो कथं न विश्वासभूमिः ?
तदत्र सरसि स्नात्वा सुवर्णकंङ्कणं गृहाण ।' ततो यावदसौ तद्वचः प्रतीतो लोभात्सरः स्नातुं प्रविशति तावन्महापङ्के निमग्रः पलायितुमक्षमः । पङ्के पतितं दृष्ट्वा व्याघ्रोऽवदत् - 'अहह, महापङ्केपतितोऽसि ।
अतस्त्वामहमुत्थापयामि ।' इत्युक्त्वा शनैः शनैरुपगम्य तेन व्याघ्रेण धृतः ।
भाग्येनैतत्संभवति' कथनमिदं कस्य विद्यते ?
Question 4:
निर्देश : अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा तदाधारितप्रश्नानां विकल्पात्मकोत्तरेषु उचिततमम् उत्तरं चिनुत ।
‘अहमेकदा दक्षिणारण्ये चरन्नपश्यम् । एको वृद्धव्याघ्रः स्नातः कुशहस्तः सरस्तीरे बूते - 'भो भोः पान्थाः ! इदं सुवर्णकङ्कणं गृह्यताम् "' ततो लोभाकृष्टेन केनचित्पान्थेनालोचितम् – भाग्येनैतत्संभवति । किंत्वस्मिन्नात्मसंदेहे प्रवृत्तिर्न विधेया । तन्निरूपयामि तावत् । 'प्रकाशं ब्रूते - 'कुत्र तव कङ्कणम् ?' व्याघ्रो हस्तं प्रसार्य दर्शयति । पान्थोऽवदत् - 'कथं मारात्मके त्वयि विश्वासः ?” व्याघ्र उवाच - शृणु रे पान्थ ! प्रागेव यौवनदशयामतिदुर्वृत्तम् आसम् । अनेकगोमानुषाणां वधान्मे पुत्रा मृता दाराश्च। वंशहीनश्चाहम् । ततः केनचिद्धार्मिकेणाहमादिष्टः - " दानधर्मादिकं चरतु भवान् । " तदुपदेशादिदानीमहं स्नानशीलो दाता वृद्धों गलितनखदन्तो कथं न विश्वासभूमिः ?
तदत्र सरसि स्नात्वा सुवर्णकंङ्कणं गृहाण ।' ततो यावदसौ तद्वचः प्रतीतो लोभात्सरः स्नातुं प्रविशति तावन्महापङ्के निमग्रः पलायितुमक्षमः । पङ्के पतितं दृष्ट्वा व्याघ्रोऽवदत् - 'अहह, महापङ्केपतितोऽसि ।
अतस्त्वामहमुत्थापयामि ।' इत्युक्त्वा शनैः शनैरुपगम्य तेन व्याघ्रेण धृतः ।
'प्रकाशं ब्रूते' इत्यस्य वाक्यस्य कोऽर्थः?
Question 5:
निर्देश : अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा तदाधारितप्रश्नानां विकल्पात्मकोत्तरेषु उचिततमम् उत्तरं चिनुत ।
‘अहमेकदा दक्षिणारण्ये चरन्नपश्यम् । एको वृद्धव्याघ्रः स्नातः कुशहस्तः सरस्तीरे बूते - 'भो भोः पान्थाः ! इदं सुवर्णकङ्कणं गृह्यताम् "' ततो लोभाकृष्टेन केनचित्पान्थेनालोचितम् – भाग्येनैतत्संभवति । किंत्वस्मिन्नात्मसंदेहे प्रवृत्तिर्न विधेया । तन्निरूपयामि तावत् । 'प्रकाशं ब्रूते - 'कुत्र तव कङ्कणम् ?' व्याघ्रो हस्तं प्रसार्य दर्शयति । पान्थोऽवदत् - 'कथं मारात्मके त्वयि विश्वासः ?” व्याघ्र उवाच - शृणु रे पान्थ ! प्रागेव यौवनदशयामतिदुर्वृत्तम् आसम् । अनेकगोमानुषाणां वधान्मे पुत्रा मृता दाराश्च। वंशहीनश्चाहम् । ततः केनचिद्धार्मिकेणाहमादिष्टः - " दानधर्मादिकं चरतु भवान् । " तदुपदेशादिदानीमहं स्नानशीलो दाता वृद्धों गलितनखदन्तो कथं न विश्वासभूमिः ?
तदत्र सरसि स्नात्वा सुवर्णकंङ्कणं गृहाण ।' ततो यावदसौ तद्वचः प्रतीतो लोभात्सरः स्नातुं प्रविशति तावन्महापङ्के निमग्रः पलायितुमक्षमः । पङ्के पतितं दृष्ट्वा व्याघ्रोऽवदत् - 'अहह, महापङ्केपतितोऽसि ।
अतस्त्वामहमुत्थापयामि ।' इत्युक्त्वा शनैः शनैरुपगम्य तेन व्याघ्रेण धृतः ।
'गलितनखदन्तः' अयं शब्दः कस्य विशेषणं भवति?
Question 6:
निर्देश : अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा तदाधारितप्रश्नानां विकल्पात्मकोत्तरेषु उचिततमम् उत्तरं चिनुत ।
‘अहमेकदा दक्षिणारण्ये चरन्नपश्यम् । एको वृद्धव्याघ्रः स्नातः कुशहस्तः सरस्तीरे बूते - 'भो भोः पान्थाः ! इदं सुवर्णकङ्कणं गृह्यताम् "' ततो लोभाकृष्टेन केनचित्पान्थेनालोचितम् – भाग्येनैतत्संभवति । किंत्वस्मिन्नात्मसंदेहे प्रवृत्तिर्न विधेया । तन्निरूपयामि तावत् । 'प्रकाशं ब्रूते - 'कुत्र तव कङ्कणम् ?' व्याघ्रो हस्तं प्रसार्य दर्शयति । पान्थोऽवदत् - 'कथं मारात्मके त्वयि विश्वासः ?” व्याघ्र उवाच - शृणु रे पान्थ ! प्रागेव यौवनदशयामतिदुर्वृत्तम् आसम् । अनेकगोमानुषाणां वधान्मे पुत्रा मृता दाराश्च। वंशहीनश्चाहम् । ततः केनचिद्धार्मिकेणाहमादिष्टः - " दानधर्मादिकं चरतु भवान् । " तदुपदेशादिदानीमहं स्नानशीलो दाता वृद्धों गलितनखदन्तो कथं न विश्वासभूमिः ?
तदत्र सरसि स्नात्वा सुवर्णकंङ्कणं गृहाण ।' ततो यावदसौ तद्वचः प्रतीतो लोभात्सरः स्नातुं प्रविशति तावन्महापङ्के निमग्रः पलायितुमक्षमः । पङ्के पतितं दृष्ट्वा व्याघ्रोऽवदत् - 'अहह, महापङ्केपतितोऽसि ।
अतस्त्वामहमुत्थापयामि ।' इत्युक्त्वा शनैः शनैरुपगम्य तेन व्याघ्रेण धृतः ।
'त्वयि' शब्दे का विभक्तिः विद्यते
Question 7:
निर्देश : अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा तदाधारितप्रश्नानां विकल्पात्मकोत्तरेषु उचिततमम् उत्तरं चिनुत ।
‘अहमेकदा दक्षिणारण्ये चरन्नपश्यम् । एको वृद्धव्याघ्रः स्नातः कुशहस्तः सरस्तीरे बूते - 'भो भोः पान्थाः ! इदं सुवर्णकङ्कणं गृह्यताम् "' ततो लोभाकृष्टेन केनचित्पान्थेनालोचितम् – भाग्येनैतत्संभवति । किंत्वस्मिन्नात्मसंदेहे प्रवृत्तिर्न विधेया । तन्निरूपयामि तावत् । 'प्रकाशं ब्रूते - 'कुत्र तव कङ्कणम् ?' व्याघ्रो हस्तं प्रसार्य दर्शयति । पान्थोऽवदत् - 'कथं मारात्मके त्वयि विश्वासः ?” व्याघ्र उवाच - शृणु रे पान्थ ! प्रागेव यौवनदशयामतिदुर्वृत्तम् आसम् । अनेकगोमानुषाणां वधान्मे पुत्रा मृता दाराश्च। वंशहीनश्चाहम् । ततः केनचिद्धार्मिकेणाहमादिष्टः - " दानधर्मादिकं चरतु भवान् । " तदुपदेशादिदानीमहं स्नानशीलो दाता वृद्धों गलितनखदन्तो कथं न विश्वासभूमिः ?
तदत्र सरसि स्नात्वा सुवर्णकंङ्कणं गृहाण ।' ततो यावदसौ तद्वचः प्रतीतो लोभात्सरः स्नातुं प्रविशति तावन्महापङ्के निमग्रः पलायितुमक्षमः । पङ्के पतितं दृष्ट्वा व्याघ्रोऽवदत् - 'अहह, महापङ्केपतितोऽसि ।
अतस्त्वामहमुत्थापयामि ।' इत्युक्त्वा शनैः शनैरुपगम्य तेन व्याघ्रेण धृतः ।
'उपगम्य' शब्दस्य कोऽर्थः
Question 8:
निर्देश : अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा तदाधारितप्रश्नानां विकल्पात्मकोत्तरेषु उचिततमम् उत्तरं चिनुत ।
‘अहमेकदा दक्षिणारण्ये चरन्नपश्यम् । एको वृद्धव्याघ्रः स्नातः कुशहस्तः सरस्तीरे बूते - 'भो भोः पान्थाः ! इदं सुवर्णकङ्कणं गृह्यताम् "' ततो लोभाकृष्टेन केनचित्पान्थेनालोचितम् – भाग्येनैतत्संभवति । किंत्वस्मिन्नात्मसंदेहे प्रवृत्तिर्न विधेया । तन्निरूपयामि तावत् । 'प्रकाशं ब्रूते - 'कुत्र तव कङ्कणम् ?' व्याघ्रो हस्तं प्रसार्य दर्शयति । पान्थोऽवदत् - 'कथं मारात्मके त्वयि विश्वासः ?” व्याघ्र उवाच - शृणु रे पान्थ ! प्रागेव यौवनदशयामतिदुर्वृत्तम् आसम् । अनेकगोमानुषाणां वधान्मे पुत्रा मृता दाराश्च। वंशहीनश्चाहम् । ततः केनचिद्धार्मिकेणाहमादिष्टः - " दानधर्मादिकं चरतु भवान् । " तदुपदेशादिदानीमहं स्नानशीलो दाता वृद्धों गलितनखदन्तो कथं न विश्वासभूमिः ?
तदत्र सरसि स्नात्वा सुवर्णकंङ्कणं गृहाण ।' ततो यावदसौ तद्वचः प्रतीतो लोभात्सरः स्नातुं प्रविशति तावन्महापङ्के निमग्रः पलायितुमक्षमः । पङ्के पतितं दृष्ट्वा व्याघ्रोऽवदत् - 'अहह, महापङ्केपतितोऽसि ।
अतस्त्वामहमुत्थापयामि ।' इत्युक्त्वा शनैः शनैरुपगम्य तेन व्याघ्रेण धृतः ।
'कुशहस्तः' इत्यत्र कः समासः?
Question 9:
निर्देश:- अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा तदाधारितप्रश्नानां विकल्पात्मकोत्तरेभ्यः उचिततमम् उत्तरं चित्वा लिखत ।
एकस्मिन् वने चत्वारः वृषभाः निवसन्ति स्म । ते चत्वारः सर्वदा सम्मिल्य भ्रमणं खादनं च कुर्वन्ति स्म । सुखदुःखयोः अपि ते कदापि एकाकी विचरणं न कुर्वन्ति स्म । अस्मात् कारणात् अन्ये पशवः तेषु आक्रमणं कर्तुं समर्थाः न भूताः । यतो हि ते मिलित्वा तं पशुं परास्तं कृत्वा धावयन्ति स्म । अतः सम्पूर्णे वने तासां प्रभावः आसीत् अनेन कारणेन सिंहः व्याघ्रः इत्यादयः औदासीन्यं प्रकटयन्ति स्म यतो हि ते तासां पुष्टं मांसं खादितुं समर्थाः न आसन् । वने ये चाटुकाराः शृगालाः लोमशाः आसन् ते अपि लालायिताः परन्तु किञ्चित् अपि कर्तुं समर्थाः न आसन् । भीकूः नाम्नः एकः लोमशः बहुदिनात् लालायितः । लोमशः अवशिष्टं मांसं बहुदिनपर्यन्तं अति औत्सुक्येन खादितवान् ।
सः समये समये सिंहं उद्दीपयितुं प्रयासं करोति स्म । परन्तु तेषां चतुर्णाम् वृषभानां समक्षे सिंह अपि सामर्थ्यहीनः आसीत् । अतः सिंह अपि साहसः न कृतवान् ।
एकदा भीकूः लोमशः स्वबुद्धिचातुर्येण अथक् प्रयासं कृत्वा तेषु वृषभेषु मध्ये मतभेदं स्थापितवान् । इदानीं ते वृषभाः परस्परं विरोधिनः अभवन् । अतः पृथक् पृथक् भूत्वा एकाकिनः चरन्ति भ्रमन्ति स्म । परन्तु लोमशः स्वयमेव एकस्मिन् अपि वृषभे आक्रमणं कर्तुं समर्थः न आसीत् । अतः सः सिंहं सूचयति यत् चत्वारः वृषभाः इदानीं परस्परं वैरिणः अभवन् । ते एकाकी एव भ्रमन्ति । चरन्ति विचरन्ति स्म । इमं अवसर प्राप्त्वा सिंहः एकं एकं कृत्वा चतुरः बलवान् वृषभान् मारयित्वा तेषां पुष्टस्वादिष्ट मांसस्य आस्वादनं कृतवान् । लोमशः अपि अवशिष्ठस्य मांसस्य भक्षणं कृत्वा प्रसन्नः अभूत्। अस्तु कथया शिक्ष्यते यत् संगठने शक्तिः भवति ।
वृषभाः सम्मिल्य किं न कुर्वन्ति स्म ?
Question 10:
निर्देश:- अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा तदाधारितप्रश्नानां विकल्पात्मकोत्तरेभ्यः उचिततमम् उत्तरं चित्वा लिखत ।
एकस्मिन् वने चत्वारः वृषभाः निवसन्ति स्म । ते चत्वारः सर्वदा सम्मिल्य भ्रमणं खादनं च कुर्वन्ति स्म । सुखदुःखयोः अपि ते कदापि एकाकी विचरणं न कुर्वन्ति स्म । अस्मात् कारणात् अन्ये पशवः तेषु आक्रमणं कर्तुं समर्थाः न भूताः । यतो हि ते मिलित्वा तं पशुं परास्तं कृत्वा धावयन्ति स्म । अतः सम्पूर्णे वने तासां प्रभावः आसीत् अनेन कारणेन सिंहः व्याघ्रः इत्यादयः औदासीन्यं प्रकटयन्ति स्म यतो हि ते तासां पुष्टं मांसं खादितुं समर्थाः न आसन् । वने ये चाटुकाराः शृगालाः लोमशाः आसन् ते अपि लालायिताः परन्तु किञ्चित् अपि कर्तुं समर्थाः न आसन् । भीकूः नाम्नः एकः लोमशः बहुदिनात् लालायितः । लोमशः अवशिष्टं मांसं बहुदिनपर्यन्तं अति औत्सुक्येन खादितवान् ।
सः समये समये सिंहं उद्दीपयितुं प्रयासं करोति स्म । परन्तु तेषां चतुर्णाम् वृषभानां समक्षे सिंह अपि सामर्थ्यहीनः आसीत् । अतः सिंह अपि साहसः न कृतवान् ।
एकदा भीकूः लोमशः स्वबुद्धिचातुर्येण अथक् प्रयासं कृत्वा तेषु वृषभेषु मध्ये मतभेदं स्थापितवान् । इदानीं ते वृषभाः परस्परं विरोधिनः अभवन् । अतः पृथक् पृथक् भूत्वा एकाकिनः चरन्ति भ्रमन्ति स्म । परन्तु लोमशः स्वयमेव एकस्मिन् अपि वृषभे आक्रमणं कर्तुं समर्थः न आसीत् । अतः सः सिंहं सूचयति यत् चत्वारः वृषभाः इदानीं परस्परं वैरिणः अभवन् । ते एकाकी एव भ्रमन्ति । चरन्ति विचरन्ति स्म । इमं अवसर प्राप्त्वा सिंहः एकं एकं कृत्वा चतुरः बलवान् वृषभान् मारयित्वा तेषां पुष्टस्वादिष्ट मांसस्य आस्वादनं कृतवान् । लोमशः अपि अवशिष्ठस्य मांसस्य भक्षणं कृत्वा प्रसन्नः अभूत्। अस्तु कथया शिक्ष्यते यत् संगठने शक्तिः भवति ।
खादितवान् - इति अस्मिन् पदे कः प्रत्ययः अस्ति ?